بررسی رابطه بین رتبه موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار و کیفیت حسابرسی

فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت سال چهارم / شماره 41/ تابستان 4931 بررسی رابطه بین رتبه موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار و کیفیت حسابرسی فخرالدین محمدرضائی دکتری حسابداری مدرس دانشگاه علوم اقتصادی )نویسنده مسول( fakhroddin.mr@gmail.com مهدی محمدرضائی مدیر امور مجامع و حسابرسی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران تاریخ دریافت: 17/1/52 تاریخ پذیرش: 17/66/63 چكیده سازمان بورس و اوراق بهادر موسسات حسابرسی معتمد بورس را به چهار طبقه دسته بندی کرده است. رتبه بندی موسسات حسابرسی معتمد بورس بیانگر آن است که کیفیت موسسات حسابرسی معتمد طبقه "اول" باالتر از موسسات حسابرسی معتمد سایر طبقاست. اما آیا چنین ادعائی با واقعیت هم منطبق است یک سوال پژوهشی است که هنوز پاسخ داده نشده است. به منظور پاسخ به این سوال 6371 سال-شرکت مشاهده جمع آوری شده از گزارشات مالی سالیانه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی دوره زمانی 6731 تا 6731 مورد آزمون قرار گرفته اند. در این پژوهش اقالم تعهدی اختیاری اندازه گیری شده )5111( به عنوان معیارهای کیفیت )5115( و بال و شیواکومار 7 و همکاران )5112( دیچو و دیچف 5 براساس مدل های کوتاری 6 حسابرسی بکار برده شده اند. نتایج حاصل از برآورد رگرسیون خطی چندگانه نشان می دهد که سطح قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری صاحبکاران موسسات خصوصی معتمد طبقه "اول" کمتر از سطح قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری صاحبکاران موسسات معتمد سایر طبقات نیست. به عبارت دیگر کیفیت حسابرسی موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه "اول" باالتر از کیفیت حسابرسی موسسات معتمد سایر طبقات نیست. نتایج این پژوهش با انجام چندین آزمون حساسیت پشتیبانی شده است. واژههای کلیدی: رتبه بندی موسسات معتمد بورس و اوراق بهادار کیفیت حسابرسی مدیریت سود. 1

فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت انجمن حسابداري مديريت ايران 1- مقدمه تقاضا برای گزارشات مالی با کیفیت به منظور کاهش عدم تقارن اطالعاتی از زمانی بطور جدی آغاز گردید که مالکیت از مدیریت جدا شد )بوشمن 5116(. شفافیت و اسمیت 4 گزارشات مالی می تواند منجر به تصمیم گیری مناسب توسط سرمایه گذاران و سایر استفاده کنندگان از آن گزارشات گردد. هر چند حسابرسان مستقل بعد از فروپاشی و ورشکستگی شرکت های بزرگی مانند انرون به شدت مورد انتقاد قرار گرفته )5117( )6116( و بالسام و همکاران 1 اند داتار و همکاران 2 بیان می کند که حسابرسی توسط حسابرسان حرفه ای مستقل نقش عمده ای در افزایش قات اعتماد گزارشات مالی بازی می کند. اما کیفیت خدمات حسابرسی ارائه شده توسط حسابرسان ناهمگون است. هر چند محققان مختلفی تعریف های متفاوتی از کیفیت حسابرسی ارائه داده اند تعریف )6136( عبارت است از: توانایی شناخته شده ی دی آنجلو 3 حسابرس برای کشف و گزارش تحریفات موجود در گزارشات مالی صاحبکار. بنابراین تعریف مذکور هم بر دانش و تجربه حسابرس در کشف تحریفات موجود در گزارشات مالی صاحبکار اشاره می کند و هم بر استقالل حسابرس که منجر به گزارش تحریفات کشف شده می شود. نکته قابل توجه این است که کیفیت حسابرس یا حسابرسی به طور ذاتی غیر قابل مشاهده است. دی آنجلو )6136( معتقد است که ارزیابی کیفیت حسابرس مشکل و هزینه بر است. برای همین دی آنجلو )6136( اندازه حسابرس 3 از کیفیت حسابرس معرفی می را به عنوان یک نماینده ای کند. دی آنجلو )6136( بر نقش استقالل حسابرس تاکید می کند و معتقد است که حسابرسان بزرگ به دلیل شهرت باال و تعداد مشتریان زیاد به احتمال بیشتری استقالل خود را حفظ می کنند. براساس دیدگاه دی آنجلو )6136( تحقیقات زیادی اندازه حسابرس را بعنوان نماینده ای از کیفیت حسابرس مورد مطالعه قرار داده اند. الزم بذکر است که اکثر این پژوهش ها نشان داده اند که هشت شش پنج وچهار حسابرس بزرگ کیفیت باالتری نسبت به سایر حسابرسان دارند )فرنسیس و.)5113 کریشنن 6111: 1 بهن و همکاران 61 تخصص حسابرس در صنعت نیز به عنوان معیار دیگری از کیفیت حسابرس شناخته شده است. این دیدگاه بیشتر بر تخصص و دانش حسابرس در کشف تحریفات موجود در گزارشات مالی صاحبکار تاکید می کند. بنابراین چنین تخصصی می تواند کیفیت حابرسی و در نهایت گزارشگری مالی را افزایش دهد )دان و میهو 5114(. 66 پژوهش های ق نشان داده اند که رابطه مثبتی بین حسابرس متخصص صنعت و کیفیت گزارشگری مالی وجود دارد )مانند بالسام و همکاران.)5117 اما در ایران موسسات حسابرسی بین المللی فعالیت نمی کنند و به نظر می رسد حسابرس متخصص صنعت هنوز جایگاه اصلی خود را در کشور پیدا نکرده است. هم چنین تحقیقات انجام شده در ایران براساس دیدگاه اندازه حسابرس )سازمان حسابرسی بعنوان حسابرس بزرگ و موسسات حسابرسی خصوصی بعنوان حسابرس کوچک( نتایج متناقضی را نشان می دهد )مانند حساس یگانه و آذین فر نونهال نهر و همکاران :6731 6711(. از طرف دیگر هنوز برای صاحبکاران مشخص نیست که کدام حسابرس متخصص کدام صنعت هست. هر چند اخیرا پژوهش هایی اثر حسابرس متخصص صنعت بر کیفیت گزارشگری مالی در ایران را بررسی کرده اند )مانند آقائی و ناظمی اردکانی 6716( هنوز اطمینان خاطر وجود ندارد که آیا حسابرسان ایرانی می توانند در صنعتی متخصص شوند زمانیکه تقاضای مناسبی برای حسابرس با کیفیت در کشور وجود ندارد. در چنین شرایطی موضوع رتبه بندی موسسات حسابرسی در ایران مطرح شد. براین اساس سازمان بورس و اوراق بهادار در سال 6715 برای اولین بار موسسات معتمد بورس را به چهار طبقه "اول" "دوم" "سوم" و "چهارم" دسته بندی کرد. طبق این رتبه بندی موسسات گروه "اول" به احتمال زیاد باید کیفیت حسابرسی باالتری نسبت حسابرسان معتمد سایر گروهها داشته باشند. بنابراین حسابرسی صاحبکاران بزرگ به موسسات حسابرسی معتمد گروه "اول" محول شده است. در واقع می توان گفت که در نبود هیچ معیاری برای کیفیت حسابرس در ایران سازمان بورس و اوراق بهادار رتبه بندی را معیاری برای تمایز کیفیت حسابرسان در کشور مطرح کرده است. اما اینکه واقعا موسسات حسابرسی معتمد گروه "اول" کیفیت حسابرسی باالتری نسبت به موسسات حسابرسی معتمد سایر گروهها دارند یک سوال پژوهشی که بنظر می رسد هنوز پاسخی به آن داده نشده است. بنابراین هدف این پژوهش عبارت است از بررسی رابطه بین موسسات خصوصی معتمد گروه "اول" و کیفت حسابرسی. با توجه به معیارهای ارزیابی سازمان بورس و اوراق بهادار می توان پیش بینی کرد که موسسات حسابرسی معتمد گروه "اول" باید منابع انسانی )کارکنان و شرکای حسابرسی( با تجربه و کافی سیستم کنترل کیفیت مناسب تعداد مشتریان زیاد و استقالل بیشتری داشته باشند. با توجه به یافته های پژوهش های ق حسابرسانی که چنین خصوصیاتی دارند به احتمال زیاد می توانند حسابرسی با کیفیتی داشته باشند. سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 4931 2

بررسي رابطه بين رتبه موسسات حسابرسي معتمد سازمان بورس... / فخرالدين محمدرضايي و مهدي محمدرضايي بنابراین فرضیه پژوهش عبارت است از: کیفیت حسابرسی موسسات خصوصی معتمد طبقه "اول" باالتر است از کیفیت حسابرسی موسسات معتمد سایر طبقات. دوره زمانی پژوهش از سال 6731 تا 6731 می باشد و دادهها از گزارشات مالی سالیانه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادر تهران جمع آوری شده اند. نمونه تحقیق 6371 شامل سال-شرکت مشاهده می باشد. کیفیت حسابرسی توسط سه مدل متفاوت اقالم تعهدی اختیاری ارائه شده توسط کوتاری و همکاران )5112( دیچو و دیچف )5115( و بال و شیواکومار )5111( اندازه گیری شده است. یافته های پژوهش فرضیه پژوهش را رد می کند. به منظور تائید یافته ای اصلی پژوهش و ارائه نتایج قابل اعتماد مشکل " انتخاب درون زای حسابرس" 65 حساسیت بکار برده شده است. کنترل و چندین آزمون این پژوهش دستاوردهای مختلفی را برای متون حسابداری به همراه دارد. پژوهش حاضر برای اولین بار اثر رتبه بندی موسسات حسابرسی بر کیفیت حسابرسی در ایران را مورد آزمون قرار می دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد مشکل انتخاب دورن زای حسابرس وجود دارد در حالیکه تحقیقات ق این مشکل را کنترل نکرده اند. یافته های این پژوهش می تواند اطالعات مفیدی برای قانون گذاران )سازمان بورس اوراق بهادار( صاحبکاران و حسابرسان فراهم کند. هم چنین این پژوهش می تواند مقدمه ای برای تحقیقات گسترده در این زمینه باشد. در ادامه ابتدا رتبه بندی موسسات حسابرسی در ایران مرور شده است. سپس مبانی نظری و پیشنه پژوهش بطور اجمالی مرور و فرضیه پژوهش تدوین شده است. آنگاه روش پژوهش شامل: نمونه پژوهش مدل پژوهش اندازه گیری اقالم تعهدی اختیاری و انتخاب درون زای حسابرس ارائه شده است. در ادامه یافته های تحقیق شامل آمار توصیفی برازش مدل تحقیق و آزمونهای حساسیت گزارش شده اشت. بخش نهائی نیز به نتیجه گیری اختصاص یافته است.. 2- مبانی نظری پیشینه و فرضیه پژوهش در این بخش ابتدا به این موضوع می پردازیم که چرا یک معیار ملموس برای کیفیت حسابرس اهمیت ویژه ای دارد. هم چنین مفهوم اندازه حسابرس و پژوهش های مرتبط با آن بعنوان یک نماینده مملوس از کیفیت حسابرس مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است. در ادامه مفهوم حسابرس متخصص در صنعت و پژوهش های انجام شده در این ارتباط بصورت خالصه آورده شده اند. بعالوه تحقیقات انجام شده درداخل کشور براساس مفاهیم عنوان شده نیز بصورت اجمالی مرور شده اند. در نهایت فرضیه تحقیق تدوین شده است. دی آنجلو )6136( بیان می کند که کیفیت حسابرسی غیر قابل ملموس و ارزیابی آن هزینه بر ا ست. بنابراین یک راه حل برای صاحبکاران )شرکت های حسابرسی شونده( این است که به متغیرهای دیگری که ارزیابی آنها نیاز به هزینه ی باالئی ندارد و با کیفیت حسابرس مرتبط است اتکاء کنند. دی آنجلو )6136( اندازه حسابرس را بعنوان یک نماینده ای از کیفت حسابرس معرفی می کند. به عبارت دیگر این دیدکاه معتقد است که موسسات حسابرسی بزرگ کیفیت باالتری نسبت به موسسات حسابرسی کوچک دارند. با توجه به هزینه باالی ارزیابی کیفیت حسابرس و کشف تقلب حسابرس حسابرسان فرصتی بدست می آورند تا بصورت فرصت طلبانه کیفیت حسابرسی را پائین تر از آنچه که متعهد شده اند انجام دهند. به طور مثال تعداد کمی از تحریفات با اهمیت کشف شده در صورت های مالی صاحبکار را گزارش می کنند. دی آنجلو )6136( بیان می کند حسابرسانی که تعداد مشتریان زیادی )حسابرسان بزرگ( دارند به منظور حفظ شهرت خود تمایل کمتری دارند تا برای حفظ مشتری بصورت فرصت طلبانه رفتار کنند. بنابراین چنین حسابرسانی به احتمال زیاد تحریفات با اهمیت حسابرسی کشف شده در صورتهای مالی صاحبکار را افشاء خواهند کرد. علیرغم اینکه بیشتر تحقیقات مرتبط با اندازه حسابرس نشان داده اند که کیفیت گزارشگری مالی صاحبکاران موسسات حسابرسی بزرگ باالتر است از کیفیت گزارشگری مالی صاحبکاران موسسات کوچک )مانند فرنسیس و کریشنن 6111 بهن و همکاران 5113( تعدادی از پژوهشگران نتایج معناداری بین اندازه حسابرس و کیفیت گزارشگری مالی پیدا 67 نکرده اند )مانند الورنس و همکاران 5166(. بطور مثال و همکاران )6113( حاکی از آن است که نتایج تحقیق بکر 64 اقالم تعهدی اختیاری کوچکتر است برای صاحبکاران شش و همکاران )5166( رابطه بین موسسه بزرگ حسابرسی. چن 62 اندازه حسابرس و مدیریت سود در چین را بررسی کرده اند. نتایج نشان می دهد که مدیریت سود برای مشتریان هشت موسسه حسابرسی بزرگ چین کمتر است. تخصص حسابرس در صنعت نیز بعنوان معیار دیگری از حسابرس با کیفیت شناخته می شود که برای صاحبکار نیز ملموس است. تفکر غالب بیانگر این است که حسابرس متخصص صنعت دانش بیشتری در مورد یک صنعت خاص بدست می آورد. بنابراین حسابرس متخصص صنعت به طور موثرتری می تواند تحریفهای عمده در صورتهای مالی صاحبکار سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 3 4931

فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت انجمن حسابداري مديريت ايران را کشف کند. لذا چنین تخصصی می تواند کیفیت حسابرسی و در نهایت کیفیت گزارشگری مالی را افزایش دهد )دان و میهو 5114(. یافته های پژوهشگران این دیدگاه را تائید می و همکاران )5111( نشان می دهد کند. نتایج تحقیق گل 61 که رابطه بین تصدی کوتاه مدت حسابرس و کیفیت پائین سود برای صاحبکاران حسابرسان متخصص صنعت ضعیف تر است. این یافته نشان می دهد که تاثیر منفی نبود شناخت حسابرس از صاحبکار در تصدی کوتاه مدت حسابرسی بر کیفیت سود بواسطه دانش و تجربه حسابرس متخصص صنعت کاهش می یابد. یافته های بالسام و همکاران )5117( نشان داد که بین کیفیت گزارشکری مالی و حسابرس متخصص صنعت رابطه )5113( رابطه بین مثبتی وجود دارد. رامینس و همکاران 63 حسابرس متخصص صنعت و تجدید ارائه صورتهای مالی را بررسی کرده اند. نتایج نشان می دهد که رابطه منفی بین حسابرس متخصص صنعت و تجدید ارائه صورتهای مالی وجود دارد. اما در ایران موسسات حسابرسی بزرگ فعالیت ندارند و تخصص حسابرس هم به نظر می رسد هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. در چنین شرایطی پژوهش های انجام شده در ایران سعی کرده اند تا براساس دادههای شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نشان دهند که آیا اندازه حسابرس )سازمان حسابرسی بعنوان حسابرس بزرگ و موسسات حسابرسی خصوصی بعنوان حسابرسان کوچک( می تواند نماینده خوبی از کیفیت حسابرس باشد. بطور کلی می توان گفت که نتایج در این ارتباط منتاقض هستند. در ادامه تعدادی از تحقیقات انجام شده در ایران مرور می کنیم. یافته های نونهال نهر و همکاران )6731( نشان می دهد که صاحبکاران حسابرسی شده توسط سازمان حسابرسی )حسابرس بزرگ( قات اتکای اقالم تعهدی باالتری نسبت به صاحبکاران حسابرسی شده توسط موسسات حسابرسی )حسابرس کوچک( خصوصی دارند. آما نتایج پژوهش انجام شده توسط حساس یگانه و آذین فر )6731( نشان می دهد که کیفت حسابرسی موسسات خصوصی باالتر از سازمان حسابرسی است. به عبارت دیگر موسسات حسابرسی خصوصی خطای کمتری در گزارش تحریفات موجود در صورتهای مالی صاحبکاران خود داشته اند. نمازی و همکاران )6711( رابطه بین اندازه حسابرس و مدیریت سود صاحبکار را مورد بررسی قرار داده اند. نتایج نشان می دهد که رابطه غیر معنی داری بین اندازه حسابرس و مدیریت سود صاحبکار وجود دارد. عبدلی و همکاران )6715( نیز رابطه بین اندازه حسابرس و تجدید ارائه صورتهای مالی را بررسی کرده اند. نتایج نشان می دهد که افزایش تعداد کارکنان و شرکای حسابرسی موجب کاهش اقالم تجدید نظر شده در صورتهای مالی می شود. اخیرا پژوهش هایی در مورد اثر تخصص حسابرس در صنعت بر کیفیت گزارشگری مالی مورد در داخل کشور انجام شده است. بطور مثال نتایج پژوهش انجام شده توسط اعتمادی و همکاران )6711( نشان می دهد صاحبکاران حسابرس متخصص صنعت سطح مطلق اقالم تعهدی اختیاری کمتری و ضریب واکنش سود باالتری دارند نسبت به صاحبکارانی که از خدمات حسابرسان غیر متخصص در صنعت استفاده می کنند. هم چنین یافته های آقائی و ناظمی اردکانی )6716( نشان می دهد که اقالم تعهدی اختیاری پائین تر است برای صاحبکاران حسابرس متخصص صنعت. همانطور که در بخش ق گفتیم با توجه به هزینه بر بودن ارزیابی کیفیت حسابرس برای مشتریان و نبود حسابرسان بزرگ بین المللی در بازار حسابرسی ایران سازمان بورس اوراق بهادار موسسات متعمد بورس را به چهار طبقه دسته بندی کرده است. سازمان بورس اوراق بهادار موسسات حسابرسی طبقه "اول" را با کیفیت ترین موسسات حسابرسی معرفی می کند. با توجه به معیارهای ارزیابی سازمان بورس اوراق بهادار به نظر می رسد که موسسات حسابرسی طبقه اول باید منابع انسانی )کارکنان و شرکای حسابرسی( کافی و با تجربه استقالل بیشتر و سیستم کنترل کیفیت مناسب تری نسبت به موسسات حسابرسی سایر طبقات داشته باشند. با توجه به یافته های پژوهشهای بررسی شده انتظار می رود که موسسات حسابرسی معتمد بورس طبقه کیفیت "اول" حسابرسی باالتری نسبت به موسسات حسابرسی سایر طبقات داشته باشند. الزم بذکر است که بررسیهای پژوهشگران این پژوهش نشان می دهد هیچ پژوهشی که رابطه رتبه موسسات حسابرسی با کیفیت گزارشگری مالی را بررسی کرده باشد وجود ندارد. فرضیه این پژوهش به شرح زیر می باشد: کیفیت حسابرسی موسسات حسابرسی خصوصی )معتمد بورس( طبقه" اول" باالتر از کیفیت حسابرسی موسسات حسابرسی )معتمد بورس( سایر طبقات است. 3- روششناسی پژوهش 1-3- نمونه پژوهش جامعه ی آماری در این پژوهش شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. دوره زمانی پژوهش بین سال های 6731 الی 1389 می باشد. برای انتخاب نمونه در این پژوهش از روش حذف سیستماتیک استفاده شده که معیارهای اعمال شده به شرح زیر است: سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 4931 4

بررسي رابطه بين رتبه موسسات حسابرسي معتمد سازمان بورس... / فخرالدين محمدرضايي و مهدي محمدرضايي Conown it + β 13 Pvtown it + β j IndustryDum + β k YearDum + ε it (1) )6 )5 )7 )4 شرکت ها جزو بانک ها و مؤسسه های مالی )شرکت های سرمایه گذاری واسطه گری مالی هلدینگ و لیزینگ ها( نباشند. شرکت ها باید قبل از سال 6731 در بورس پذیرفته شده و تا سال 1389 عضویت آنها تداوم داشته باشد. اطالعات مالی موردنیاز برای محاسبه متغیرهای پژوهش درمورد آن شرکت ها در طول دوره پژوهش دردسترس باشند. مشاهداتی که توسط سازمان حسابرسی مورد حسابرسی قرار گرفته اند از نمونه پژوهش حذف شده اند. با توجه به محدودیت های یاد شده تعداد مشاهدات به 6371 شرکت- سال رسید. علیرغم اینکه سازمان حسابرسی جزء 51 موسسه حسابرسی طبقه "اول" می باشد مشاهداتی که توسط سازمان حسابرسی مورد حسابرسی قرار گرفته اند از نمونه پژوهش حذف شده اند. دالیل مختلفی را می توان برای این موضوع مطرح کرد. سازمان حسابرسی از نظر اندازه قابل مقایسه با هیچ یک از موسسات حسابرسی خصوصی نیست. بنابراین اگر بخواهیم سازمان حسابرسی را بعنوان جزئی از موسسات طبقه "اول" در مدل وارد کنیم باید اثر اندازه حسابرس )سازمان حسابرسی بعنوان حسابرس بزرگ و موسسات حسابرسی بعنوان حسابرس های کوچک( را کنترل کنیم. در این صورت مشکل هم خطی بین متغیرها ی مذکور به وجود می آید. هم چنین موسسات خصوصی معتمد حسابرسی طبقه "اول" به نظر می رسد که در طول زمان سعی کرده اند با متمایز کردن کیفیت خدماتشان برای خود سهمی و شهرتی در بازار حسابرسی بدست آورند. این در حالیست که سهم سازمان حسابرسی بخاطر الزامات قانونی است که شرکت های دولتی باید توسط سازمان حسابرسی مورد حسابرسی قرار گیرند. هم چنین پژوهش های زیادی در ایران در ارتباط با کیفیت حسابرسی موسسات خصوصی و سازمان حسابرسی بصورت مقایسه ای انجام شده است. اما این پژوهش بدنبال آن است که آیا موسسات حسابرسی خصوصی )معتمد بورس( "اول" طبقه کیفیت حسابرسی باالتری نسبت به موسسات حسابرسی خصوصی سایر گروهها دارند یا خیر. 2-3- مدل پژوهش برای آزمون فرضیه تحقیق از مدل رگرسیونی زیر استفاده شده است. متغیرهای بکار رفته در مدل )6( به شرح زیر تعریف می شوند: :AsbDisAcc قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری محاسبه شده توسط مدل کوتاری و همکاران )5112(. :Top19 متغیر ساختگی مساوی یک اگر حسابرس جزو 61 موسسه حسابرسی خصوصی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار متعلق به طبقه "اول" باشد برای موسسات حسابرسی خصوصی معتمد سایر طبقات صفر. :Audchg متغیر ساختگی مساوی یک اگر حسابرس تغییر یافته باشد در غیر اینصورت صفر. :Size صاحبکار. اندازه صاحبکار لگاریتم طبیعی جمع کل دارائیهای :Lev اهرم مالی جمع کل بدهیها تقسیم بر جمع کل دارائیها. :Issue افزایش سرمایه متغیر ساختگی مساوی یک اگر صاحبکار افزایش سرمایه داده باشد در غیر اینصورت صفر. :Salegrowth درصد تغییرات در فروش تفاوت فروش جاری نسبت به سال قبل تقسیم بر فروش سال قبل. :ROA نسبت بازده دارائیها سود تقسیم برجمع کل دارائیها. سال :Loss زیانده بودن صاحبکار متغیر ساختگی مساوی یک اگر صاحبکار زیان گزارش کرده باشد در غیر اینصورت صفر. : OCF جریان وجوه نقد عملیاتی تقسیم بر جمع کل دارائیها. :Subs متغیر ساختگی مساوی یک اگر صاحبکار شرکت )های( فرعی دارد در غیر اینصورت صفر. :LogAge لگاریتم طبیعی سن صاحبکار. :Conown تمرکز مالکیت درصدی از سهام عادی صاحبکار که متعلق :Pvtown است به بزرگترین سهامدار. مالکیت خصوصی متغیر ساختگی مساوی یک اگر بیشتر یا مساوی 21 درصد سهام عای صاحبکار متعلق به بخش خصوصی است در غیر اینصورت صفر. :IndustryDum 61 متغیر ساختگی برای کنترل اثر صنعت. :YearDum 61 متغیر ساختگی برای کنترل اثر تغییرات در طول زمان. مدل )6( براساس تحقیقات ق )مانند بن و همکاران 63 5165: فرنسیس و همکاران 61 5167( و با در نظر گرفتن ویژگیهای شرایط محیطی ایران تدوین شده است. Top19 در واقع همان 51 موسسه حسابرسی )معتمد بورس( عضو طبقه "اول" منهای سازمان حسابرسی است. الزم بذکر است Top19 AbsDisAcc it = β 0 + β 1 Top19 it + β 2 Audchg it + β 3 Size it براساس رتبه بندی موسسات حسابرسی معتمد بورس اوراق + β 4 Lev it + β 5 Issue it + β 6 Salegrowth + β 7 ROA it + β 8 Loss it + β 9 OCF it + β 10 Subs it + β 11 LogAge it + β 12 سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 5 4931

فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت انجمن حسابداري مديريت ايران بهادار که توسط سازمان مذکور در سال 6715 اعالم شده است تعیین گردیده است. 3-3- اندازه گیری اقالم تعهدی اختیاری هر چند اقالم تعهدی اختیاری به دفعات زیادی توسط )5161( پژوهش های ق بکار رفته است دچو و همکاران 51 بحث کرده اند که مدل های مربوط به اندازه گیری اقالم تعهدی اختیاری هنوز در حال تغییر و تکمیل هستند و دارای ضعف هایی در شناسایی دستکاریهای انجام شده در سود صاحبکار می باشند. هر چند ما روشهای دیگری را نیز در قسمت آزمون های حساسیت بکار برده ایم تجزیه و تحلیل اصلی این پژوهش بر اساس مدل کوتاری و همکاران )5112( به شرح زیر خواهد بود: TA ijt = α 0 + α 1 (Δ REV ijt Δ AR ijt ) + α 2 PPE ijt + α 3 ROA ijt -1 + ε ijt (2) متغیرهای بکار رفته در مدل )2( به شرح زیر تعریف می شوند: :TA کل اقالم تعهدی صااحبکار مسااوی اسات باا ساود صاحبکار قبل از اقالم غیار مترقباه منهاای جریاان هاای نقاد عملیاتی. Δ: REV تغییرات در درآمد. Δ: AR تغییرات در حسابهای دریافتنی. :PPE اموال تجهیزات و ماشین االت. :ROA بازده دارائیها. i: صاحبکار. نوع صنعت. j: t: سال. همه متغیرهای مدل )5( برجمع کل دارائیهای صاحبکار در سال قبل تقسیم شده اند. به منظور بدست آوردن پارامترهای مخصوص هر صنعت در هنگام محاسبه اقالم تعهدی غیر اختیاری مدل )5( برای هر صنعت بطور جداگانه در هر سال اجرا شده است. اقالم تعهدی اختیاری عبارت است از آماره خطا )ε) بدست آمده پس از اجرای مدل )5(. 4-3- انتخاب درون زای حسابرس زمانیکه مشکل درون زا بودن متغیر مستقل وجود دارد روش حداقل مربعات معمولی 56 منجر به برآوردهای منتاقض می شود. تحقیقات نشان می دهد که صاحبکاران بصورت تصادفی حسابرس خود را انتخاب نمی کنند بلکه براساس نیازشان انتخاب می کنند )تیتمن و ترومن 6131(. 55 چنین موضوعی منجر به نقض اصل انتخاب تصادفی نمونه پژوهش می شود. به عبارت دیگر صاحبکارانی که سیستم حسابداری مناسبی دارند و عالقه مند به ارائه صورتهای مالی با کیفیت هستند حسابرسان با کیفیت )بطور مثال چهار موسسه حسابرسی بزرگ را انتخاب می کنند(. در چنین شرایطی تیتمن و ترومن )6131( معتقدند که کیفیت باالی صورتهای مالی حسابرسی شده توسط موسسات بزرگ بخاطر کیفیت باالی خدمات حسابرسی ارائه شده توسط موسسات حسابرسی بزرگ نیست بلکه بخاطر عالقه صاحبکاران آن موسسات به ارائه صورتهای مالی با کیفیت. بنابراین اگر بخواهیم اثر موسسات بزرگ بر روی کیفیت حسابرسی را بررسی کنیم موسسات بزرگ یک متغیر مستقل درون زاست. پژوهش های ق )چنی و همکاران 57 سابرامانیام 54 این پژوهش همانند 5114: لیو و 5165( یک پروسه دومرحله ای را برای رفع مشکل انتخاب غیر تصادفی 52 حسابرس اجرا می کند. به عبارت دیگر اول مدل )7( را اجرا می شود و براساس برآوردهای مدل مذکور "نسبت معکوس" 51 محاسبه می شود. در نهایت در مرحله دوم مدل )6( با اضافه شدن "نسبت معکوس" بعنوان یک متغیر توضیحی اضافی اجر می شود. مدل )7( به شرح زیر می باشد: Top19 it = λ+ γ 1 Pvtown it + γ 2 Size it + γ 3 Lev it + γ 4 InvRec it +γ 5 Liq it + γ 6 Loss it + γ 7 Curr it +γ 8 Salegrowth it + γ 9 Aturn it + β j IndustryDum +β k YearDum +δ it (3) متغیرهای بکار رفته در مدل )2( به شرح زیر تعریف می شوند: :InvRec نسبت جمع موجودیها و حسابهای دریافتنی به جماع کل دارائیها. :Liq نسبت جمع دارائیهای جاری به جمع بدهیهای جاری. :Curr نسبت دارائیهای جاری به جمع کل دارئیها. :Aturn نسبت فروش به جمع کل دارائیها. سایرمتغیرها در بخش های ق تعریف داده شده اند. 4- یافته های پژوهش 1-4- آمار توصیفی جدول )6( آماره های توصیفی مرتبط با مدل )6( را نشان می دهد. میانگین قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری 3.2 درصد می باشد که با آماره توصیفی پژوهشگران ق در سایر )5166( در فرانسه براساس کشورها مانند زگال و همکاران 53 مدل کوتاری و همکاران )5112( مطابقت دارد. آزمون t نشان می دهد که اندازه و سن صاحبکار بزرگتر است برای 61 صاحبکاران موسسه حسابرسی طبقه "اول". میانگین سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 4931 6

بررسي رابطه بين رتبه موسسات حسابرسي معتمد سازمان بورس... / فخرالدين محمدرضايي و مهدي محمدرضايي تغییرات فروش و نسبت جریانهای نقدی کمتر است برای صاحبکاران 61 موسسه حسابرسی طبقه "اول". هم چنین نتایج آزمون ناپارامتری نشان می دهد که صاحبکاران 61 موسسه حسابرسی طبقه "اول" کمتر حسابرسان خود را تغییر می دهند بیشتر زیانده هستند و شرکت های فرعی بیشتری دارند در مقایسه با صاحبکاران سایر موسسات حسابرسی خصوصی معتمد. الزم بذکر است که برای کاهش دادن اثر مشاهدات پرت بر روی نتایج تحقیق یک درصد کوچکترین و بزرگترین دادههای مربوط به متغیرهای پیوسته را با اعداد نزدیکترین مشاهدات به آن دادهها جایگزین کردیم. نتایج آزمون همبستگی پیرسون که گزارش نشده است نشان می دهد که همبستگی باالئی بین متغیرهای مستقل وجود ندارد. یعنی مشکل هم خطی بین متغیرهای مستقل وجود ندارد. نام متغیرها قدرمطلق اقالم تعهدی اختیاری اندازه شرکت اهرم مالی تغییرات در درآمد )فروش( نسبت بازده دارائیها نسبت جریانهای نقدی لگاریتم سن صاحبکار درصد مالکیت سهامدار عمده نام متغیرها قدرمطلق اقالم تعهدی اختیاری اندازه صاحبکار اهرم مالی تغییرات در درآمد )فروش( بازده دارائیها جریانهای نقدی عملیاتی سن صاحبکار سهامدار عمده میانگین 1.132 جدول )1( آمارهای توصیفی پنل الف: متغیرهای پیوسته میانه 1.113 انحراف معیار 1.137 حداکثر 1.711 حداقل 1.111 1.356 1.573-1.253-1.536-1.523 1.111 1.111 61.321 6.323 6.121 1.257 1.241 7.316 6.111 6.553 1.525 1.723 1.673 1.645 1.116 1.542 65.421 1.116 1.643 1.111 1.611 5.713 1.261 65.246 1.364 1.631 1.614 1.651 5.773 1.211 آزمون t موسسات سااااااااایر طبقااااه موسسااااات "اول" معتمد (N=891) (N=845) پنل ب: آزمون t و ناپارامتری نام متغیرها آزمون ناپارامتری موسسااااات سااااااااایر کای دو طبقه "اول" (N=845) موسسااااات معتمد (N=891) 183-1.54 1.133 1.135 تغییر حسابرس 4.800** 21.66 139 16.45 )%( 3.46*** 0.53 65.445 0.710 65.141 0.717 افزایش سرمایه 0.86 242 28.64 213 25.21 )%( -1.78* -1.41 0.201 0.108 0.170 0.099 زیاندهی صاحبکار 10.66*** 95 11.24 135 15.98 )%( -1.91* 9.31*** 0.126 2.192 0.113 2.494 شرکت مادر 5.48** 165 19.53 195 23.08 )%( -0.28 0.502 0.499 مالکیت خصوصی 3.52* 326 38.58 273 32.31 )%( * معناداری در سطح اطمینان %11 ** معناداری در سطح اطمینان %12 و *** معناداری در سطح اطمینان %11 2-4- نتایج آزمون فرضیه جدول )5( نتایج آزمون فرضیه پژوهش را نشان می دهد. ستون اول و دوم جدول )5( نتایج تجزیه و تحلیل مدل )6( اول براساس روش حداقل مربعات معمولی را نشان می دهد. ستون سوم و چهارم جدول )5( نتایج رگرسیون مرحله دوم مدل )6( را نشان می دهد. هنگامیکه ضریب نسبت معکوس )IMR( معنادار است تفسیر یافته ها باید براساس نتایج تجزیه و تحلیل رگرسیون مرحله دوم صورت گیرد. نتایج نشان می دهد که حسابرسان خصوصی معتمد طبقه "اول" رابطه غیر معنی دار با قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری دارند. بنابراین سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 7 4931

فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت انجمن حسابداري مديريت ايران فرضیه پژوهش رد می شود. به عبارت دیگر مدیریت سود شرکت های حسابرسی شده توسط موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه "اول" کمتر از مدیریت سود شرکت های حسابرسی شده توسط موسسات حسابرسی سایر گروهها نیست. نتایج هم چنین نشان می دهد که قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری بیشتر است برای صاحبکارانی که نسبت اهرم مالی بیشتر تغییرات در فروش بیشتر نسبت بازدهی بیشتر زیانده هستند و شرکت )های( فرعی دارند. بطور مثال این نتایج نشان می دهد که صاحبکاران زیانده اقدام به مدیریت سود می کنند )به احتمال زیاد مدیریت سود رو به باال( یا صاحبکارانی که شرکت )های( فرعی دارند اختیار عمل بیشتری برای مدیریت سود دارند. هم چنین نتایج نشان می دهد که صاحبکارانی که سن بیشتری دارند )در مرحله رشد نیستند( مدیریت سود کمتری دارند. ضرایب عامل تورم واریانس برای متغیرهای این پژوهش کمتر از 61 می باشد. هم چنین خطاهای استاندارد اصالح شده نا همسانی واریانس و خود همبستگی نوی (1987) در جدول )5( گزارش شده اند. وست 53 و جدول )2(. یافته های آزمون فرضیه پژوهش رگرسیون مرحله دوم- مدل )1( مدل )1( متغیر ضرایب ضرایب 2.39 0.079** 3.71 0.112*** مقدار ثابت -0.40-0.002-0.43-0.002 حسابرسان طبقه "اول" 0.55 0.002 0.67 0.003 تغییر حسابرس -1.52-0.003-2.00-0.004** اندازه صاحبکار 2.27 0.025** 2.37 0.026** اهرم مالی 0.93 0.004 0.79 0.003 افزایش سرمایه 2.91 0.017*** 3.25 0.018*** تغییرات در فروش 2.30 0.060** 2.67 0.072*** بازده دارائیها 4.16 0.032*** 3.76-0.028*** زیاندهی صاحبکار -1.07-0.025-0.49-0.012 نسبت جریانهای نقدی عملیاتی 2.61 0.013*** 1.79 0.009* شرکت مادر -2.67-0.008*** -2.51-0.008** سن صاحبکار 1.35 0.011 1.46 0.012 سهامدار عمده -0.28 0.05 1.111 سهامدار خصوصی 3.26 0.033*** نسبت معکوس )IMR( متغیرهای ساختگی صنعت متغیرهای ساختگی سال 1.13 1.11 R Square 3.51*** 4.69*** F-Stat 1,736 1,736 N 5- آزمونهای حساسیت 1-5- اندازهگیری اقالم تعهدی اختیاری براساس مدلهای جایگزین این پژوهش هم چنین اقالم تعهدی اختیاری براساس مدل های دیچو و دیچف )5115( و بال و شیواکومار )5111( اندازه گیری کرده است تا نشان دهند که آیا یافته های اصلی گزارش شده در جدول )5( قابل اتکا هستند یا خیر. میانگین قدر مطلق کیفیت اقالم تعهدی براساس مدل دیچو و دیچف )5115( عبارت است از 1.12 و میانگین قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری براساس مدل بال و شیواکومار )5111( برابر است با 1.11. هم چنین همبستگی باالئی بین برآوردهای مدل های مختلف مدیریت سود وجود دارد. ضریب همبستگی بین سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 4931 8

بررسي رابطه بين رتبه موسسات حسابرسي معتمد سازمان بورس... / فخرالدين محمدرضايي و مهدي محمدرضايي جدول )7( نتایج آزمون فرضیه پژوهش بر اساس مدل های جایگزین برای اندازه گیری اقالم تعهدی اختیاری را نشان می دهد. نتایج بیانگر آن است که موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه "اول" رابطه غیر معناداری با قدر مطلق کیفیت اقالم تعهدی اختیاری محاسبه شده براساس مدل دیچو و دیچف )5115( و قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری محاسبه شده براساس مدل بال و شیواکومار )5111( دارد. چنین یافته هایی با یافته های اصلی گزارش شده در جدول )5( منطبق هستند. بنابراین نتایج آزمون های حساسیت نتایج اصلی را پشتیبانی می کنند. اقالم تعهدی اختیاری براساس مدل کوتاری و همکاران )5112( با کیفیت اقالم تعهدی براساس مدل دیچو و دیچف )5115( برابر است با 1.11 بین اقالم تعهدی اختیاری براساس مدل کوتاری و همکاران )5112( و مدل بال و شیواکومار )5111( برابر است با 1.27 و بین کیفیت اقالم تعهدی براساس مدل دیچو و دیچف )5115( و اقالم تعهدی اختیاری براساس مدل بال و شیوا کومار )5111( برابر است با 1.26. الزم بذکر است که مدل های مذکور برای محاسبه اقالم تعهدی اختیاری برای هر صنعت در هر سال بطور جداگانه اجرا شده است و حداقل تعداد شرکت ها در هر صنعت در هر سال کمتر از 61 مشاهده نبوده است. جدول )3(. یافته های آزمون فرضیه پژوهش بر اساس مدل های جایگزین برای اندازه گیری اقالم تعهدی اختیاری متغیر مدل )1(- قدر مطلق کیفیت اقالم تعهدی براساس مدل دیچو و دیچف )2002( ضرایب مدل )1(- قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری براساس مدل بال و شیواکومار )2002( ضرایب 1.36-0.24 1.12 0.59 0.69-0.80 2.15 2.38 5.26 2.39 1.00-0.20 0.03-0.41 0.027 0.004 0.001 0.005-0.002 0.008** 0.061** 0.027*** 0.027** 0.003-0.000 0.000 5.76-0.18 0.21-5.35 0.81 1.31 3.72 4.45 5.89-3.60-0.29-0.98 1.71-0.32 0.157*** 0.001-0.008*** 0.007 0.004 0.017*** 0.100*** 0.035*** -0.068*** -0.003 0.011* مقدار ثابت حسابرسان طبقه "اول" تغییر حسابرس اندازه صاحبکار اهرم مالی افزایش سرمایه تغییرات در فروش بازده دارائیها زیاندهی صاحبکار نسبت جریانهای نقدی عملیاتی شرکت مادر سن صاحبکار سهامدار عمده سهامدار خصوصی متغیرهای ساختگی صنعت متغیرهای ساختگی سال 0.12 5.77*** 1,736 0.14 5.88*** 1,736 R Square F-Stat N یک را براساس دادههای پنل دوباره اجرا کردیم با کنترل کردن اثر شرکت ها. 51 چنین کاری می تواند اثر عوامل حذف شده مخصوص صاحبکار که در طول زمان تغییر پذیر هستند را کنترل کند ولی قدرت برآورد کنندگی مدل را کاهش می دهد )بال وهمکاران 5165(. 71 نتایج برآورد مدل )6( براساس دادههای پنل درجدول شماره )4( ارائه شده است. همانند یافته 2-5- برآورد مدل )1( براساس دادههای پنل علیرغم اینکه پژوهش حاضر سعی کرده است که اثر متغیرهای موثر بر اقالم تعهدی اختیاری را براساس یافته های پژوهش های ق و شرایط کشور کنترل کند یافته ای اصلی ممکن است به دلیل عدم کنترل اثر سایرمتغیرهای موثر گمراه کننده باشد. برای مرتفع کردن این مشکل احتمالی ما مدل سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 9 4931

فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت انجمن حسابداري مديريت ايران های اصلی موسسات خصوصی معتمد طبقه "اول" رابطه معناداری با قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری ندارند. )5161( بحث می کنند که چون کالپورو همکاران 76 تغییرات در فروش و نسبت بازده دارئیها در محاسبه اقالم تعهدی اختیاری براساس مدل کوتاری و همکاران )5112( بکار رفته اند اگر دوباره در مدل اصلی اثر این متغیرها کنترل شود ممکن است نتایج نادرستی ارائه دهد. برای همین دو متغیر ذکر شده را از مدل )6( حذف کردیم و مدل مذکور را پس از تعدیل دوباره اجرا کردیم که نتایج در جدول )4( ارائه شده است. همانند یافته های اصلی موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه "اول" رابطه معناداری با قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری ندارند. جدول )4(. یافته های آزمون فرضیه پژوهش بر اساس براساس برآورد مدل )1( با استفاده از داده های پنل متغیر مدل )1(- دادههای پنل ضرایب مدل )1(- پس حذف دو متغیر ضرایب 4.38-0.38 0.46-1.85 1.82 1.00 1.86 0.42 1.74-2.87 1.58-0.37 0.133*** 0.002-0.003* 0.019* 0.004 0.013* 0.009 0.008* -0.009*** 0.013-0.002 1.80-0.68 0.69-1.16 1.23 0.36 2.65 2.72 2.14-0.02 1.42-1.29 1.12 0.67 0.177* -0.004 0.003-0.009 0.020 0.002 0.016*** 0.084*** 0.022** 0.011-0.011 0.022 0.007 مقدار ثابت حسابرسان طبقه "اول" تغییر حسابرس اندازه صاحبکار اهرم مالی افزایش سرمایه تغییرات در فروش بازده دارائیها زیاندهی صاحبکار نسبت جریانهای نقدی عملیاتی شرکت مادر سن صاحبکار سهامدار عمده سهامدار خصوصی متغیرهای ساختگی صنعت متغیرهای ساختگی سال خیر 0.07 4.63*** 1,736 1.12 2.11*** 1,736 R Square F-Stat N 3-5- برآورد مدل )1( براساس اقالم تعهدی اختیاری عالمت دار همانطوریکه قبال بحث شد پژوهش حاضر همانند پژوهش های ق ( مانند بن و همکاران 5165: فرنسیس و همکاران 5167( قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری را مورد آزمون قرار داده است. هر چند با این روش کل اقالم دستکاری شده توسط مدیریت بررسی می شود اما عالمت )منفی یا مثبت( اقالم تعهدی در نظر گرفته نمی شود. عالمت اقالم تعهدی نیز بسیار مهم است چرا که بیشتر ورشکستگی صاحبکاران )مانند انرون( از طریق مدیریت سود رو به باال صورت گرفته است )همیلتن 75 و همکاران 5112(. بنابراین پژوهش حاضر مدل )6( را بصورت جداگانه برای اقالم تعهدی اختیاری مثبت و منفی اندازه گیری شده براساس مدل کوتاری و همکاران )5112( دیچو و دیچف )5115( و بال و شیواکومار )5111( مورد آزمون قرار می دهد. نتایج گزارش نشده نشان می دهد که موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه "اول" رابطه غیر معناداری با اقالم تعهدی اختیاری مثبت و منفی اندازه گیری شده براساس سه مدل ذکر شده در باال دارد. این یافته ها با نتایج اصلی این پژوهش گزارش شده در جدول )5( و جدول )7( هماهنگی دارد. هم چنین نشان می دهد که حتی براساس تجزیه و تحلیل اقالم تعهدی اختیاری عالمت دار مدیریت سود برای صاحبکاران موسسات حسابرسی معتمد طبقه "اول" کمتر از مدیریت سود صاحبکاران سایر موسسات حسابرسی معتمد نیست. سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 4931 11

بررسي رابطه بين رتبه موسسات حسابرسي معتمد سازمان بورس... / فخرالدين محمدرضايي و مهدي محمدرضايي -4-5 برآورد مدل )1( موسسات خصوصی معتمد طبقه "اول" براساس تعریف جایگزین از موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه اول (Top19( بعنوان یک متغیر ساختگی مساوی است با یک اگر حسابرس جزو 61 موسسه حسابرسی خصوصی معتمد متعلق به طبقه "اول" باشد در غیر اینصورت صفر. اما چنین تعریفی ممکن است مورد نقد پژوهشگران دیگر قرار گیرد چون موسسات معتمد به چهار گروه براساس معیارهای ازریابی کیفیت توسط سازمان بورس و اوراق بهادار طبقه بندی شده اند. بنابراین یکی از دالیل احتمالی که این پژوهش نتوانسته نتایج معناداری بگیرد می تواند به نوع تعریف طبقه" موسسات خصوصی معتمد اول" (Top19( مرتبط باشد. به عبارت دیگر احتماال کیفیت حسابرسی موسسات معتمد طبقه "اول" تفاوت چندانی با کیفیت حسابرسی موسسات حسابرسی طبقه "دوم" ندارد. اما کیفیت حسابرسی موسسات حسابرسی معتمد طبقه "اول" ممکن است تفاوت معناداری با کیفیت موسسات حسابرسی طبقات "سوم" و "چهارم" داشته باشد. برای همین منظور ما مدل )6( را بصورت مقایسه ای بین موسسات خصوصی معتمد طبقه "اول" )342 سال-شرکت( و طبقه "دوم" )246 سال شرکت( اجرا کردیم. نتایج گزارش نشده نشان داد که رابطه معناداری بین تعریف جدید موسسات خصوصی معتمد طبقه "اول" و قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری وجود ندارد. به عبارت دیگر مدیریت سود برای صاحبکاران موسسات خصوصی "اول" طبقه کمتر یا بیشتر از مدیریت سود صاحبکاران موسسات طبقه "دوم" نیست. در تعریف دیگری از موسسات خصوصی معتمد طبقه "اول" ما مدل )6( را بصورت مقایسه ای بین موسسات خصوصی معتمد طبقه "اول" )342 سال- شرکت( وموسسات حسابرسی معتمد طبقات و "سوم" "چهارم" )721 سال-شرکت( اجرا کردیم. نتایج گزارش نشده نشان داد که رابطه معناداری بین قدر مطلق اقالم تعهدی اخیتاری و تعریف جدید موسسات حسابرسی خصوصی معتمد "اول" طبقه وجود ندارد. به عبارت دیگر مدیریت سود صاحبکاران موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه "اول" کمتر یا بیشتر از مدیریت سود صاحبکاران موسسات حسابرسی معتمد طبقات "سوم" و "چهارم" نیست. چنین یافته هایی با نتایج اصلی تحقیق ارائه شده در جدول )5( منطبق هستند. 2- نتیجه گیری و بحث با توجه به اینکه کیفیت حسابرس به طور ذاتی غیر قابل مشاهده است اندازه حسابرس و حسابرس متخصص صنعت به عنوان دو نماینده از کیفیت حسابرس توسط پژوهشگران معرفی شده است. موسسات حسابرسی بین المللی بزرگ در ایران فعالیت نمی کنند و حسابرس متخصص صنعت هم به نظر می رسد در کشور هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. لذا سازمان بورس و اوراق بهادار رتبه بندی موسسات حسابرسی معتمد بورس را در سال 6715 برای اولین بار انتشار داد. موسسات حسابرسی معتمد به چهار طبقه "اول" "دوم" "سوم" و "چهارم" دسته بندی شده اند. رتبه بندی موسسات حسابرسی بیانگر آنست که موسسات حسابرسی معتمد طبقه "اول" باالترین کیفیت حسابرسی را دارند. بنابراین حسابرسی صاحبکاران بزرگ باید توسط این موسسات انجام شود. اما سوال علمی که هنوز به آن پاسخی داده نشده است این است که: آیا موسسات حسابرسی معتمد طبقه "اول" واقعا کیفیت باالتری نسبت به موسسات حسابرسی معتمد سایرطبقات دارند این سوال توسط پژوهش حاضر پاسخ داده شده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری صاحبکاران موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه "اول" کمتر از قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری صاحبکاران موسسات حسابرسی معتمد سایر طبقات نیست. به عبارت دیگر برخالف ادعای سازمان بورس و اوراق بهادار کیفیت حسابرسی موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه "اول" باالتر از کیفیت حسابرسی موسسات حسابرسی معتمد سایر طبقات نیست. یافته های اصلی این پژوهش با اعمال چندین آزمون حساسیت پیشتیبانی شده اند. این پژوهش پیشنهاداتی برای سازمان بورس و اوراق بهادار بعنوان متولی رتبه بندی موسسات حسابرسی معتمد ارائه می کند. اول اینکه سازمان بورس و اوراق بهادار در ارزیابی موسسات حسابرسی معتمد به طور مستقیم کیفیت کار موسسات حسابرسی معتمد را از طریق معیارهایی مانند مدیریت سود نوع گزارش حسابرس تجدید ارائه صورتهای مالی زمان تاخیر حسابرسی و غیره بررسی کند. دوم اینکه اگر بین کیفیت کار حسابرسی موسسات خصوصی معتمد طبقه "اول" با کیفیت کار موسسات معتمد سایر طبقات تفاوت چندانی نیست چرا باید امتیاز خاصی به موسسات معتمد طبقه "اول" در ارتباط با حسابرسی صاحبکاران بزرگ اعطاء شود. در چنین شرایطی دستورالعمل رتبه بندی موسسات حسابرسی معتمد موجب می شود تا قدرت بازار موسسات حسابرسی معتمد طبقه "اول" افزایش یابد که منجر به افزایش حق الزحمه حسابرسی بدون افزایش کیفیت خدمات ارائه شده حسابرسی می شود. هم چنین صاحبکارانی که تقاضائی برای حسابرسی با کیفیت دارند براساس رتبه بندی موسسات سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 11 4931

و 6 فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت انجمن حسابداري مديريت ايران معتمد ممکن است که موسسات طبقه "اول" را بطور اختیاری * انتخاب کنند و حق الزحمه بیشتری پرداخت کنند بدون اینکه از کیفیت باالتر حسابرسی منتفع شوند. این پژوهش پیشنهادهائی برای تحقیقات آتی ارائه می کند. در این پژوهش فقط رابطه بین رتبه حسابرس معتمد بورس و مدیریت سود )اقالم تعهدی اختیاری( بررسی شده است. بنابراین پژوهشگران می توانند رابطه بین رتبه حسابرس و نوع گزارش حسابرس تجدید ارائه صورتهای مالی تاخیر حسابرسی ارزش بازار صاحبکار و غیره را بررسی کنند. این تحقیق پیشنهاد می کند که پژوهش های آتی مشکل انتخاب درون زای حسابرس را کنترل کنند تا نتایج قابل اتکائی بدست آورند. هم چنین پیشنهاد می شود که پژوهش فعلی دوباره براساس داده های بعد از رتبه بندی اجرا شود. هر چند رتبه بندی موسسات حسابرسی در سال 6715 ارائه شده است داده های این پژوهش از سال 6731 تا 6731 می باشد. ممکن است این موضوع بعنوان محدودیت این پژوهش در نظر گرفته شود. اما پژوهشگران این تحقیق معتقد هستند که با توجه به معیارهای ارزیابی سازمان بورس و اوراق بهادار برای رتبه بندی سابقه و شهرت موسسات حسابرسی نقش عمده ای در ارزیابی بازی می کند. به عبارت دیگر موسسات حسابرسی در طول زمان شهرت کسب کرده و فعالیت خود را افزایش می دهند. به عنوان یک مثال عینی حدود نیمی از مشاهدات )شرکت-سال( این تحقیق که مربوط به دوره قبل از رتبه بندی است توسط موسسات حسابرسی خصوصی معتمد طبقه "اول" حسابرسی شده اند. چنین آماره توصیفی ادعای پژوهشگران این تحقیق پشتیبانی می کند. فهرست منابع * آقائی محمدعلی و مهدی ناظمی اردکانی )6716( تخصص حسابرس در صنعت و مدیریت اقالم تعهدی اختیاری دانش حسابرسی شماره )41( 65 صص.63-4 * * امانی علی و غالمحسین دوانی )6733( خدمات حسابرسی حق الزحمه ی حسابرسی و رتبه بندی حسابرسان. حسابدار رسمی شماره 3 صص 46-75. اعتمادی )6711( حسین امیر محمدی مهدی ناظمی اردکانی بررسی رابطه بین تخصص صنعت حسابرس و کیفیت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مجلهی پژوهشهای حسابداری مالی شماره حساس یگانه یحیی و کاوه آذین فر )6731( رابطه بین کیفیت حسابرسی و اندازه مؤسسه حسابرسی بررسی های حسابداری و حسابرسی شماره )16( 63 صص.13-32 عبدلی * محمدرضا پرتوی و ناصر قیومی فعال علی )6715( تأثیر ویژگیهای حسابرس بر تجدید ارائة صورتهای مالی بررسی های حسابداری و حسابرسی شماره )7( 51 صص 611-32. * نمازی محمد انور بایزیدی و سعید جبارزاده کنگرلوئی )6711( بررسی رابطه بین کیفیت حسابرسی و مدیریت * سود شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادار تهران شماره )1( 7 صص.63-6 نونهال نهر علی اکبر سعید جبارزاده کنگرلویی و یعقو ب پورکریم )6731( رابطه بین کیفیت حسابرس و قات اتکای اقالم تعهدی بررسی های حسابداری و حسابرسی شماره )13( 63 صص.31-22 * Ball, R. & Shivakumar, L., 2006. The role of accruals in asymmetrically timely gain and loss recognition. Journal of Accounting Research, 44(2), 207 242. * Ball, R., Jayaraman, S. & Shivakumar, L., 2012. Audited financial reporting and voluntary disclosure as complements: A test of the Confirmation Hypothesis. Journal of Accounting and Economics, 53 (1 2), 136 166. * Balsam, S., Krishnan, J. & Yang, J., 2003. Auditor industry specialization and earnings quality. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 22 (2), 71 97. * Becker, C.L., DeFond, M.L., Jiambalvo, J. & Subramanyam, K.R., 1998. The effect of audit quality on earnings management. Contemporary Accounting Research, 15 (1), 1-24. * Behn, B., Choi, J.H. & Kang, T., 2008. Audit quality and properties of analyst earnings forecasts. The Accounting Review, 83(2), 327 359. * Boone, J.P., Khurana, I.K. & Raman, K.K. 2012. Audit market concentration and auditor tolerance for earnings management. Contemporary Accounting Research, 29(4), 1171 1203. * Bushman, R.M. & Smith, A.J., 2001. Financial accounting information and corporate governance. Journal of Accounting and Economics, 32, 237 333. * Chaney, P.K., Jeter, D.C. & Shivakumar, L., 2004. Self-selection of auditors and audit pricing in private firms. The Accounting Review, 79 (1), 51 72. * Chen, H., Chen, J.Z., Lobo, G.J. & Wang, Y., 2011. Effects of audit quality on earnings management and cost of equity capital: Evidence from China. Contemporary Accounting Research, 28 (3), 892 925. * Datar, S.M., Feltham, G.A. & Hughes, J.S., 1991. The role of audits and audit quality in valuing new issues. Journal of Accounting and Economics, 14 (1), 3 49. * DeAngelo, L. 1981. Auditor size and audit quality. Journal of Accounting and Economics, 3, 297 322. )5 صص.75-63 ( 6 سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 4931 12

بررسي رابطه بين رتبه موسسات حسابرسي معتمد سازمان بورس... / فخرالدين محمدرضايي و مهدي محمدرضايي 1 Kothari et al. 2 Dechow and Dichev 3 Ball and Shivakumar 4 Bushman and Smith 5 Datar et al. 6 Balsam et al. 7 DeAngelo 8 Surrogate 9 Francis and Krishnan 10 Behn et al. 11 Dunn and Mayhew 12 Endogenous auditor choice 13 Lawrence et al. 14 Becker et al. 15 Chen et al. 16 Gul et al. 17 Romanus et al. 18 Boone et al. 19 Francis et al. 20 Dechow et al. 21 Ordinary least squares 22 Titman and Trueman 23 Chaney et al. 24 Liu and Subramaniam 25 Self-selection bias 26 Inverse Mills Ratio (IMR) 27 Zeghal et al. 28 Newey and West 29 Firm fixed-effects 30 Ball et al. 31 Kallapur et al. 32 Hamilton et al. 2010. C., * Dechow, P., Ge, W. & Schrand, یادداشتها Understanding earnings quality: a review of the proxies, their determinants and their consequences. Journal of Accounting and Economics, 50, 344-401. * Dechow, P. & Dichev, I., 2002.The quality of accruals and earnings: the role of accrual estimation errors. The Accounting Review, 77, 35 59. * Dunn, K. A. & Mayhew, B.W., 2004. Audit firm industry specialization and client disclosure quality. Review of Accounting Studies, 9 (1), 35 58. * Francis, J.R., Michas, P. & Seavey, S. 2013. Does audit market concentration harm the quality of audited earnings? Evidence from audit markets in 42 countries. Contemporary Accounting Research, 30(1), 325 355. * Francis, J. & Krishnan, J., 1999. Accounting accruals and auditor reporting conservatism. Contemporary Accounting Research, 16, 135-165. * Gul, F. A., Fung, S. Y. K. & Jaggi, B., 2009. Earnings quality: Some evidence on the role of auditor tenure and auditors industry expertise. Journal of Accounting and Economics, 47, 265 287. * Hamilton, J., Ruddock, C., Stockes, D. & Taylor, S. 2005. Audit partner rotation earnings quality and earnings conservatism. Working paper: University of New South Wales. * Kallapur, S., Sankaraguruswamy, S. & Zang, Y., 2010. Audit market concentration and audit quality. Working Paper, Indian School of Business, National University of Singapore and Singapore Management University. * Kothari, S., Leone, A. & Wasley, C., 2005. Performance matched discretionary accrual measures. Journal of Accounting and Economics, 39, 163 197. * Lawrence, A., Minutti-Meza, M. & Zhang, P., 2011. Can Big 4 versus non-big 4 difference in auditquality proxies be attributed to client characteristics? The Accounting Review, 86 (1), 259-286. * Liu, L. & Subramaniam, N., 2012. Government ownership, audit firm size and audit pricing: Evidence from China. Journal of Accounting and Public Policy, http://dx.doi.org/10.1016/j.jaccpubpol.2012.11.004. * Newey, W.K. & West, K.D., 1987. A simple, positive-definite, heteroskedasticity and autocorrelation consistent covariance matrix. Econometrica, 55, 703 708. * Romanus, R.N., Maher, J.J. & Fleming, D.M., 2008. Auditor industry specialization, auditor changes, and accounting restatements. Accounting Horizons, 22 (4), 389-413. * Trueman, B. & Titman, S., 1998. An explanation for accounting income smoothing. Journal of Accounting Research, 26 (1), 127-139. * Zeghal, D., Chtourou, S. & Sellami, Y.M., 2011. An analysis of the effect of mandatory adoption of IAS/IFRS on earnings management. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 20(2), 61 72 سال چهارم / شماره چهاردهم/ تابستان 13 4931